مسجد کوفه

مسجد کوفه
اطلاعات اوليه
کاربری مسجد • مرقد
مکان کوفه
وقایع مرتبط ضربت خوردن امام علی(ع)
مشخصات
مساحت ۱۱۱۶۲ متر مربع
وضعیت فعال
امکانات مرقد مسلم بن عقیل و هانی بن عروه و مختار ثقفی
معماری
معمار ؟
وبگاه

مسجد کوفه چهارمین مسجد پس از مسجدالحرام، مسجدالنبی و مسجدالاقصی است و از قدیمی‌ترین اماکن زیارتی شهر کوفه به شمار می‌آید. بنابر برخی روایات، نخستین کسی که مسجد کوفه را بنیان گذاشت، حضرت آدم(ع) بود و حضرت نوح(ع) پس از طوفان آن را تجدید بنا کرد. در سال ۱۷ هجری قمری با حضور اولیه مسلمانان در کوفه در زمان سعد بن ابی وقاص و پیشنهاد سلمان فارسی، این مسجد دوباره ساخته شد.

این مسجد شاهد حضور بسیاری از انبیای الهی، پیامبر اسلام، حضرت امیرالمومنین، امام حسن(ع) و امام حسین(ع) و برخی از امامان بوده است.

در سال ۳۶ هجری با حضور امیرالمومنین در این مسجد، بر اهمیت و توجه به آن افزوده گردید. حضرت علی(ع) در این مسجد نماز و خطبه می‌خوانده، برخی از امور کشورداری مانند قضاوت را در آنجا انجام می‌داده و در محراب این مسجد به شهادت رسیده است.

در کنار مسجد کوفه مرقد میثم تمار، خانه امیرالمومنین، دارالاماره کوفه، مرقد مسلم بن عقیل، مرقد هانی بن عروة و مرقد مختار قراردارد. این مسجد دارای مقامات متعدد بوده و در بسیاری از آنها اعمال مخصوصی انجام می‌گیرد.

مسافر می‌تواند در مسجد کوفه نماز را تمام یا شکسته بخواند. طبق برخی از روایات، مسجد کوفه از باغ‌های بهشتی است. اگر کسی وارد آن شود، آمرزیده است. شهر کوفه مرکز حکومت امام زمان(عج) و مسجد کوفه، مرکز ستاد فرماندهی او خواهد بود.

موقعیت

نوشتار اصلی: کوفه

مسجد کوفه در شهر کوفه واقع شده است. کوفه از شهرهای عراق است که در جنوب این کشور و در ۱۰ کیلومتری شمال شرق نجف قرار دارد. در سال ۱۷ هجری قمری، چند ماه پس از ساخته‌شدن شهر بصره، سعد بن ابی وقاص به دستور خلیفه دوم، این شهر را ساخت تا جایگاهی برای سکونت رزمندگان و نیروهای نظامی در زمان فتوحات باشد.

جایگاه و مشخصات

یکی از قدیمی‌ترین و مهمترین آثار زیارتی شهر کوفه، مسجد بزرگ کوفه است. این مسجد، از مساجد بزرگ جهان اسلام و چهارمین مسجد مهم نزد شیعیان (بعد از مسجدالحرام، مسجدالنبی و مسجدالاقصی) است.

مسجد کوفه با ۱۱۰ متر طول و ۱۰۱ متر عرض، ۱۱۱۶۲ متر مربع مساحت دارد و با دیوارهایی به ارتفاع ۱۰ متر محافظت می‌شود. مساحت فضای باز مسجد ۵۶۴۲ متر مربع، مساحت شبستا‌ن‌های مسجد ۵۵۲۰ متر مربع است. تعداد ستون‌های مسجد ۱۸۷ وتعداد مناره‌های آن ۴ عدد با ارتفاع ۳۰ متر و تعداد درب‌های مسجد ۵ باب می‌باشد؛ درب‌های این مسجد عبارتند از: بابُ الحُجّه(درب اصلی)، بابُ الثُعبان، باب الرحمه، باب مسلم بن عقیل و باب هانی بن عروه.

مسجد کوفه از همان ابتدای تأسیس، یکی از مراکز فرهنگی شهر به شمار می‌رفت. هنگامی که امام علی(ع) در سال ۳۶ق وارد کوفه شد، ابتدا به مسجد کوفه رفت و در آنجا برای مردم سخنرانی کرد. امام پس از استقرار در کوفه، در مسجد کوفه تفسیر قرآن و علوم دیگر درس می‌داد. شاگردان زیادی همچون کمیل بن زیاد و ابن عباس، از محضر او استفاده کردند.

قدمت و تاریخ

اساس اولیه این مسجد بر حسب برخی از روایات به حضرت آدم(ع) باز می‌گردد. و بعدها حضرت نوح(ع) پس از طوفان آن را تجدید بنا کرد.

در سال ۱۷ق لشکر مسلمانان در مدائن حضور داشتند. آب و هوای مدائن سربازانی را که از سرزمین حجاز آمده بودند، آزار می‌داد؛ به طوری که همه آنها ضعیف و لاغر شدند. حذیفه که این وضعیت را دید، نامه‌ای به عمر نوشت و او را از وضعیت آگاه کرد. خلیفه در نامه‌ای به سعد بن ابی وقاص نوشت: سلمان و حذیفه را روانه کن تا سرزمینی مناسب بیابند. پس از دریافت نامه خلیفه، سلمان و حذیفه حرکت کردند، سلمان از طرف باختر رود فرات و حذیفه از طرف خاور آن راهی شدند و هیچ سرزمینی را نپسندیدند تا اینکه هر دوی آنان به سرزمین کوفه رسیدند. هر دو آن سرزمین را برای اقامت لشکر مناسب دیدند. دو رکعت نماز خواندند و از خدا خواستند آنجا را جایگاه آرامش و استواری قرار دهد. هنگامی که سعد بن ابی وقاص همراه لشکریان به سرزمین کوفه رسیدند، دستور داد پیش از ساختن هر بنایی، مسجدی بسازند. ابو هیجاء اسدیدر مکانی ایستاد و بر هر طرف تیری انداخت. به این صورت حدود مسجد کوفه، مشخص شد.


فضیلت‌ها

  1. از نگاه امام علی(ع): اصبغ بن نباته می‌گوید: امیرالمؤمنین(ع) در جمع مردم کوفه فرمود: «خداوند چیزی را به شما بخشیده که به کس دیگر نداده است، خداوند این نمازگاهتان را برتری ویژه‌ای بخشید. این (مسجد کوفه)، خانه آدم، جایگاه نوح، منزلگاه ادریس و مصلاّی ابراهیم خلیل و برادرم خضر و نمازگاه من است. مسجد شما یکی از چهار مسجدی است که خداوند آن را برای اهلش برگزیده است. گویی آن را می‌بینم که فردای قیامت، با دو جامه سفید، وارد محشر می‌شود و کسانی را که در آن نماز خوانده‌اند، شفاعت می‌نماید و شفاعتش از جانب خدا رد نخواهد شد. در آینده حجر الاسود در آن نصب خواهد شد. زمانی می‌رسد که همین مسجد، نمازگاه مهدی(ع)، فرزندم و نمازگاه هر مؤمنی می‌شود. در روی زمین مؤمنی نیست مگر اینکه وارد شود و به آن دل ببندد. مبادا آن را ترک و مهجورش کنید. در آن نماز بخوانید و با آن نماز به خدا نزدیک شوید و حوائج خویش را از خدا بخواهید. اگر مردم به فضیلت این مسجد آگاه بودند از اکناف جهان به سوی آن می‌شتافتند، اگر چه به خزیدن بر روی برف باشد.»
  2. قصر بهشتی: در بعضی روایات از مسجد کوفه به عنوان «قصری از بهشت» یاد شده است. امام علی(ع) می‌فرماید: «چهار قصر از قصرهای بهشت در دنیا قرار دارد: مسجدالحرام، مسجدالنبی، مسجد بیت‌المقدس و مسجد کوفه».
  3. سجده گاه فرشتگان: در روایات آمده است که قبل از حضرت آدم، فرشتگان در این مکان مقدس عبادت می‌کردند. امام علی(ع) می‌فرماید: «نخستین مکانی که خداوند بر روی آن عبادت شد، کوفه بود. وقتی خدا به فرشتگان فرمان داد که به آدم سجده کنند، آنان در کوفه سجده کردند. فرشتگان هر شب بر مسجد کوفه فرود می‌آیند.».
    مسجد کوفه نزد خداوند از چنان جایگاهی برخوردار است که اگر کسی وارد آن شود، گناهانش آمرزیده می‌شود. امام رضا(ع) از شخصی پرسید کجا زندگی می‌کنی؟ پاسخ داد در کوفه. امام درباره فضیلت مسجد کوفه به او فرمود: «همانا مسجد کوفه خانه نوح است. اگر کسی صد بار وارد آن شود، خداوند برای او صد آمرزش می‌نویسد. همانا دعای نوح در این مسجد بوده که گفت: «رَبِّ اغْفِرْ لِی وَ لِوَالِدَی وَ لِمَنْ دَخَلَ بَیتِی مُؤْمِناً».
  4. مصلاّی پیامبران: ابوبصیر از امام صادق(ع) نقل می‌کند که ایشان درباره مسجد کوفه فرمود: «بهترین مسجد، مسجد کوفه است؛ هزار پیامبر و هزار وصی در آن نماز گزارده‌اند...»
  5. نماز در مسجد کوفه تمام است: وقتی شخصی به مکانی مسافرت کند و قصد ده روز نکند، نمازش شکسته است، مگر چهار مکان که استثنا شده است. امام صادق(ع) می‌فرماید: «نماز در چهار جا تمام است: مسجدالحرام، مسجدالنبی، مسجد کوفه و حرم امام حسین(ع)».
  6. نماز در آن برابر با حج است: امام باقر(ع) درباره فضیلت نماز در مسجد کوفه می‌فرماید: «اگر مردم می‌دانستند مسجد کوفه چه فضیلتی دارد، از مکان‌های دور به آنجا می‌رفتند. همانا خواندن نماز واجب در آنجا برابر با حج و نماز نافله برابر با عمره است.»
  7. برتر از همه مساجد: امام صادق(ع) نماز در مسجد کوفه را برابر با هزار نماز در مسجدی غیر از آن می‌داند. همچنین امام رضا(ع) در فضیلت خواندن نماز در این مکان مقدس می‌فرماید: «نماز فرادی در مسجد کوفه، بهتر از هفتاد نماز جماعت در غیر آن است.»
  8. حرم حضرت علی(ع): در کتاب بحارالانوار با ذکر سند از امام صادق(ع) نقل شده است که مکه، حرم خداست، مدینه حرم محمد(ص) است و کوفه، حرم حضرت علی(ع) است، و حضرت علی(ع) از کوفه همان اندازه‌ای را حرم قرار داد که حضرت ابراهیم(ع) از مکه و حضرت محمد(ص) از مدینه حرم قرار دادند.
  9. مدفن پیامبران و اوصیای الهی: پیامبران فراوانی در کوفه و در مسجد کوفه نماز خوانده‌اند و سیصد و هفتاد پیامبر و ششصد وصی در آنجا دفن شده‌اند.
  10. مرکز حکومت امام زمان(عج): از امام باقر(ع) نقل شده است: «هنگامی که قائم ما قیام کند و به کوفه برود، هیچ مومنی نیست، مگر آن که در آن شهر در کنار مهدی سکونت می‏‌گزیند یا به آن شهر می‏‌آید.» امیرمومنان(ع) نیز فرموده‌اند: «روزگاری فرا رسد که اینجا (مسجد کوفه) نمازگاه و مصلای مهدی(عج) گردد.»
  11. اقامتگاه حضرت خضر
  12. منزل و سجده‌گاه حضرت نوح.
  13. از این مکان هفتاد هزار نفر محشور و بدون حساب وارد بهشت می‌شوند.
  14. نشستن در مسجد کوفه بدون تلاوت قرآن نیز عبادت است.

مقامات

در این مسجد مکان‌هایی وجود دارد که به یکی از انبیا یا بزرگان دینی منسوب‌اند.این مکان‌ها را «مقام» می‌نامند. برای برخی از این مقام‌ها نماز یا اعمال مستحبی خاصی توصیه شده است.

  1. رَحبه امیرالمؤمنین: در جلوی مسجد کوفه، جایی که درِب مسجد کوفه قرار داشته، سکویی است که امام علی(ع) پیش از نماز یا مواقع دیگر، روی آن می‌نشسته و به پرسش‌های مردم پاسخ می‌داده است. بخشی از روایات به این موضوع اشاره دارد.

امام علی(ع) در آغاز خلافت خود، و در روزی از سال ۳۵ قمری که روز رحبه خوانده شده است، مردم را قسم داد تا به آنچه در واقعه غدیر دیده‌اند، شهادت دهند.

  1. دَکَّةُ القضاء: مکانی که امام علی(ع) در آنجا قضاوت می‌کرد.
  2. بِیتُ الطَّشت: محلی که یکی از معجزات امام علی(ع) در آن رخ داده است.
  3. مقام حضرت آدم(ع): ستون هفتم مسجد کوفه معروف به مقام حضرت آدم است. اینجا مکانی است که خداوند توبه آدم را قبول کرد. همچنین امیر المؤمنین(ع) نزدیک این ستون نماز می‌خواند، لذا به مقام امیر المؤمنین(ع) نیز معروف است.
  4. مقام حضرت ابراهیم(ع): ستون چهارم مسجد، جنب «باب انماط» مکانی است که حضرت ابراهیم(ع) در آنجا نماز خوانده است.
  5. مقام جبرئیل: ستون پنجم منسوب به حضرت جبرئیل است. در شب معراج که پیامبر(ص)از مسجدالحرام به مسجدالاقصی در حرکت بود، هنگامی که به سرزمین کوفه رسید، جبرئیل به پیامبر فرمود:‌ ای رسول خدا، اکنون مقابل مسجد کوفه هستی. پیامبر با اجازه خداوند در آن دو رکعت نماز گزارد. همچنین امام حسن(ع) در نزدیکی این ستون نماز می‌خواند و لذا به مقام امام حسن نیز معروف است.
  6. مقام حضرت امام زین العابدین(ع): ستون سوم، جایگاهی که امام سجاد(ع) در آنجا نماز خوانده است. ابو حمزه ثمالی می‌گوید: «دیدم علی بن الحسین(ع) وارد مسجد کوفه شد و دو رکعت نماز خواند و سپس سر به دعا برداشت، پس از مدتی راه مدینه را در پیش گرفت تا برگردد. به او گفتند: برای چه به اینجا آمدی؟ جایی که پدر و جدّت را کشتند؟ فرمود: «پدرم را زیارت کردم و در این مسجد نماز خواندم.»
محل ضربت خوردن امیرمومنان
  1. محراب امیر المؤمنین(ع): مکانی که ابن ملجم مرادی، فرق امام را شکافت و او را به شهادت رساند.
  2. مقام امام صادق(ع): راوی می‌گوید: در ایام بنی‌عباس، روزی دیدم امام صادق از باب الفیل وارد شد و نزد ستون چهارم نماز خواند.
  3. مقام حضرت خضر(ع)
  4. جایگاه به گِل نشستن کشتی نوح

همچنین مرقد مسلم بن عقیل و هانی بن عروه از اصحاب امام حسین(ع) و نیز مرقد مختار ثقفی در مسجد کوفه واقع شده است.

اعمال مخصوصه

نوشتار اصلی: اعمال مسجد کوفه

مسجد کوفه دارای اعمالی از جمله زیارت، نماز و دعاهای مخصوصی است که در اعمال مخصوص مسجد کوفه ذکر شده است.

مسجد کوفه در زمان امام زمان(عج)

طبق روایات متعدد، مرکز حکومت جهانی حضرت مهدی(عج) شهر کوفه است. مفضل بن عمر از امام صادق(ع) درباره محل حکومت حضرت مهدی سوال کرد. آن حضرت فرمود: محل حکومت او شهر کوفه، محل حکومتش مسجد جامع کوفه و محل بیت المال و تقسیم غنایم مسجد سهله است. امام صادق(ع) می‌فرماید:

«هنگامی که قائم ما قیام کند در پشت کوفه مسجدی را بنا خواهد کرد که هزار در دارد و خانه‌های کوفه را به رود فرات در کربلا متصل می‌کند.»

از امام علی(ع) نیز نقل شده است:

«روزی برسد که کوفه به حیره وصل شود و زمین‌های آن چنان مرغوبیتی پیدا کند که یک ذراع زمین آن به چند اشرفی فروخته شود و مسجدی در حیره بنا شود که دارای ۵۰۰ درب باشد و قائم در آن نماز بگزارد، زیرا مسجد کوفه برای آنها تنگ خواهد بود».

همچنین مساجد چهارگانه مشهور را به هدف توسعه بخشیدن، از پایه تخریب و بازسازی می‌کند همچون سایه‌بان حضرت موسی(ع) به همان صورتی که در زمان پیامبر اسلام هیچ یک از مساجد را بر دیگری شرفی نبود.

  • مسجد کوفه مرکز قضاوت و دادرسی حضرت

امام صادق(ع) می‌فرماید:

«مرکز حکومت امام مهدی(ع) در کوفه و مرکز قضاوت و دادرسی او مسجد کوفه است.»

نگارخانه تصاویر

پانویس

  1. دائرة المعارف الاسلامیه، ج۱۰، ص۳۵۹.
  2. من لا یحضرالفقیه، ج۱، ص۳۲۰.
  3. تفسیر عیاشی، ج۲، ص۱۴۴.
  4. تاریخ ابن اثیر، ترجمه دکتر محمد حسن روحانی، ج۴، ص۱۴۴۸.
  5. کامل سلمان جبوری، تاریخ الکوفه، ج۱، ص۶۴.
  6. گلی زواره، سیمای کوفه، ص۱۹۸.
  7. معارف و معاریف، ج۸، ص۶۱۰; بحارالأنوار، ج۱۰۰، ص۳۸۹.
  8. وسائل الشیعه، ج۵، ص۲۸۲ ; تاریخ الکوفه، براقی، ص۵۸.
  9. همان، ص۵۷.
  10. وسائل الشیعه، ج۵، ص۲۸۲.
  11. الکافی، ج۳، ص۴۹۲ ; من لا یحضره الفقیه، ج۱، ص۲۳۱.
  12. الکافی، ج۴، ص۵۸۶ ; محمد بن جعفر المشهدی الحائری، فضل المسجد الکوفة و مسجدها، ص۳۷.
  13. الکافی، ج۴، ص۲۸.
  14. بحارالأنوار، ج۱۰۰، ص۳۹۷ ; وسائل الشیعه، ج۵، ص۲۳۹.
  15. تاریخ کوفه. سید حسین براقی نجفی، ص۳۹.
  16. بحارالانوار، ج۵۲، ص۳۸۵؛ طوسی، غیبة، ص۲۷۵ با اندکی تفاوت.
  17. روضة الواعظین، ج۲، ص۳۳۷؛ اثبات الهداة، ج۳، ص۴۵۲.
  18. بحارالأنوار، ج۱۰۰، ص۳۹۵.
  19. همان، ج۱۰۰، ص۴۰۵.
  20. دانشنامه امام علی، ج۹، ص۳۷۸.
  21. مفاتیح الجنان، ص۳۸۷.
  22. مفاتیح الجنان، ص۳۸۸.
  23. همان، ص۳۹۰.
  24. همان، ص۳۹۱.
  25. فضل الکوفه و مسجدها، ص۲۸; بحارالأنوار، ج۱۰۰، ص۳۹۷.
  26. مفاتیح الجنان، ص۳۹۳; بحارالأنوار، ج۱۰۰، ص۳۹۸.
  27. براقی، تاریخ الکوفه، ص۴۷.
  28. بحارالأنوار، ج۱۰۰، ص۴۰۲.
  29. بحارالانوار، ج۵۳، ص۱۱
  30. بحارالانوار، ج۵۲، ص۳۷۴، ح۱۷۳.
  31. شیخ طوسی، الغیبه، ص۴۷۵
  32. بحارالانوار، ج۵۳، ص۱۱.

پیوند به بیرون